विद्यालयसमारोहः

ह्यः पुत्रस्य विद्यालयसमारोहः समपद्यत। प्रथमवर्गीयैः पूर्वप्रथमवर्गीयैश्च छात्रैर्गीतानि गीतानि। अहङ्कार्यालयात् सामान्यसमयस्यापेक्षया किञ्चित्पूर्वङ्गृहमागच्छम्। अनन्तरं पुत्रस्य प्यानोकक्षां पुत्रमगमयम्। तस्य माताप्यावाभ्यां सहासीत्। प्यानोकक्षायाः परं विद्यालयसमाहोरायागच्छाम। स स्थलोऽनतिदूरयासीत्। ह्यः समधिकशैत्यमासीत्। किञ्चिद्वर्षाप्यपतत्। तथापि सर्वं सम्यक्तया प्राचलत्। समाहोरस्यानन्तरं वयं भोजनालयङ्गत्वा भोजनमखादम। पुत्रः सर्वदा बहिर्भोजनङ्खादनायोत्सहते। अतः स हर्षितोऽभवत्।

भारं वहानि

प्रतिदिनं व्यायामङ्करोमि। तच्चर्यायां भारं वहामि। परन्तु कियन्तं भारं वहामीति महत्वपूर्णम्। यथा यथा प्रतिदिनममुकमात्रायां भार उह्यते तथा तथा स भारः सरलो भासते। केन कारणेन? मासपेश्यः स्थूलायन्ते। ता बलवत्यो भवन्ति। अतो नियततया भारो वर्धनीयः। न वर्ध्येत चेद्मासपेशीनां स्थूलत्वङ्क्षीयेत। अहं स्मरामि गतवर्षे चत्वारिंशत्पौण्डपरिमितो भार एव मह्यङ्कष्टकर्यासीत्। अद्यत्वे द्विगुणं भारं वहामि। अतो व्यायामाल्लाभमर्जनायाहमधिकं भारं वावह्ये।

२०१९-शरदृतुवर्गः-५

अद्य नूतनोपशिक्षिकागमत्। सा सम्यक्तयापीपठत्। सा पूर्वसिद्धताङ्कृत्वागमदेतेन सर्वं सरलमभूत्। तस्याः सम्भाषणपाठनकौशलौ न स्तः, तथापि यतः साभ्यासङ्कृत्वागमदतस्तस्या आत्मविश्वासो दृढोऽभूत्। साप्यानन्दमन्वभूदिति मन्ये। आगामिसप्ताहेऽपि सा पाठनायागन्तेति तयोक्तम्। यदि सा नियततया पाठयेत् तर्हि प्रतिसप्ताहमहमेकघण्टा यावदेव पाठयेयम्। इदानीमहं द्वे घण्टे यावत् पाठयामि। पाठने मम कोऽपि क्लेशो नास्ति। मह्यं रोचते। परन्तु यदि संस्कृतकेन्द्रो वर्धनीयस्तर्हि नूतनशिक्षकछात्राणां निर्माण आवश्यकः। तद्धेतोरेव नूतनशिक्षिका वर्गे योजिता।

मातापित्रोः स्वास्थचर्या

मातापितरौ षण्मासेभ्योऽस्माभिः सहानिवसताम्। एतस्मिन् काले मया तयोः स्वास्थचर्या दृष्टा। तौ तयोः स्वास्थ्यमवधानेन न रक्षतः। प्रायः शर्करायुक्तं भोजनं खादतः। व्यायामन्न कुरुतः। इमौ विषयाववधेयाविति मयोक्तम्। आवां सप्ततिवर्षीयौ। अवधानचिकीर्षू नावामिति तावदताम्। अस्तु - युवयोर्जीवनं। यथेच्छा यापयतम्।

मातापित्रोर्गमनात्परम्

मातापितरौ स्वेदशं प्राप्तवन्तौ। तौ षण्मासेभ्योऽस्माभिः सहानिवसताम्। तयोर्गमनात् परं हर्षोऽपि दुःखोऽप्यनुभूयते। तयोर्जीनवनचर्यास्माकमपेक्षया भिन्ना। तावाधिक्येन दूरदर्शनं पश्यतः, वयं न्यूनतया। तौ स्वदेशीयं दूरदर्शनं पश्यतः। तस्मिन् मम लेशमात्रं रुचिर्नास्ति। वयमस्मद्देशीयं दूरदर्शनं पश्यामः। तस्मिँस्तयोः रुचिर्नास्ति। तौ प्राय ऊर्जांशयुक्तं भोजनं भुङ्क्तः, वयं तादृशं भोजनं परिहरामः। भोजनेऽस्मभ्यं मीना रोचन्ते, परन्तु तौ मीनमासस्य दुर्गन्धं न सहेते। अतः षण्मासेभ्योऽस्माभिर्मीना न भुक्ताः। तयोरपि मनसोरेतादृशा विचारा भवेयुरिति मन्ये। तावपि स्वगृहङ्गत्वा सुखं दुःखञ्चानुभवेतामस्मिन् कोऽपि न सन्देहो मम।

प्रतिवेशिनः पुत्र्या जन्मदिवसोत्सवः

अद्य प्रतिवेशिनः पुत्र्या जन्मदिवसोत्सवः। तज्जन्मदिवसोत्सवे केवलं बालिका निमन्त्रिताः। बालका न। अद्य यदा जन्मदिवसोत्सवाय ते गच्छन्त आसँस्ते मम पुत्रमप्राक्षुर्यदि स जिगमिषुः। स सोत्साहमङ्गीकारोदीदृशत्। तेऽवादिषुस्तेषाङ्कारयानयेव स गन्तुं शक्नोतीति। मम पुत्रस्यावधानाय तेषां दायित्वं न भवेदनेन कारणेनाहमपि तेन सहागमम्। तत्र गत्वाद्राक्षं यत् कस्या अपि मातापितरौ नाभूताम्। स यो जन्मदिवसोत्सवो यस्मिन् सर्वे बालिकास्तेषां मातापितृभ्यां प्रतिवेशिनो गृहे स्थापिताः। ततः प्रतिवेशिनैव सर्वा बालिका नीताः। अतिथिषु तत्राहमेकोऽपि पिताभूम्। मम प्रतिवेश्यवादीत् ते सर्वा बालिका मम पुत्रञ्च गृहमानेष्यति। अहं तदङ्गीकृत्वा पुत्रं तेन सह संस्थाप्य स्वगृहमागमम्।

पञ्चतन्त्रम् (अध्यायः ७)

दमनकः करटकं कथितवान्…

एकदा कश्चन काकः तस्य भार्या च वटवृक्षे निर्मिते नीडे निवसतः स्म। यदाकदापि तयोः शिशवः जायन्ते स्म, तेषां उड्डयनात् पूर्वमेव, कश्चन सर्पः तान् खादति स्म। काकौ दुःखिनौ आस्ताम्। तौ शृगालेन सह मन्त्रणां कृतवन्तौ। शृगालः उक्तवान् - “चिन्ता मास्तु। भवद्भ्यां सर्पः मारयितुं तु न शक्यते परन्तु यदि साहसेन बुद्ध्या च व्यवहरेम तर्हि यथा कर्कटः बकं मारितवान् तथैव वयं किमपि साधयितुं शक्नुमः।”

“सा का कथा?” काकः पृष्टवान्।

तदानीं शृगालः धूर्तकर्कट-बकयोः कथां श्रावितवान्।

धूर्तकर्कटः बकः च
कस्यचित् तडागस्य समीपे कश्चन बकः निवसति स्म। सः तडागे विद्यमानान् मीनान् अन्यानि जीवानि च खादित्वा जीवति स्म। यावत् तस्य वयः अधिकायते तावत् भोजनप्रापणं कठिनायते, तस्य शारीरिकप्रक्रिया न पूर्वसदृशी - इति बकः अनुभूतवान्। उपायः करणीयः अन्यथा विनाशः निश्चितः। सः योजनां रचितवान्।

एकदा बकः शोचनीयं मुखं अभिनयन् तडागतीरे स्थितवान्। सः मीनान् लब्धुं प्रयत्नं न कृतवान्। यद्यपि तडागे भोजनम् आसीत् तथापि सः ध्रुवं स्थितवान्। एतत् दृष्ट्वा एकः कर्कटः पृष्टवान् - “हे बक! अद्य मीनान् लब्धुं न प्रयत्नं करोति भवान्? केन कारणेन?”

बकः उत्तरं दत्तवान् - “प्रिय कर्कट! तडागस्य विनाशः आगच्छन्नस्ति! सम्भाषणं कुर्वन्तं कञ्चन धीवरसमूहम् अहं श्रुतवान्। श्वः ते वागुरया सर्वान् मीनान् निग्रहीष्यन्ति। भवन्तः सर्वे मृत्युं प्राप्स्यन्ति, मम भोजनमपि अपगमिष्यति। अतः अहम् शोकाविष्टः।”

एषा वार्ता शीघ्रं प्रसृता। तडागे सर्वे मीनाः भीताः। ते बकम् उपसर्प्य विनाशस्य परिहाराय उपायं पृष्टवन्तः। बकः गभीरतया उक्तवान् - “धीवरान् निवारणाय अहं किमपि कर्तुं न शक्नोमि। परन्तु प्रायः एकैकशः भवतः अन्यस्मिन् तडागे स्थापयितुं शक्नोमि। एतेन भवतां जीवनरक्षा भवेत्।”

भयाविष्टाः मीनाः अन्ये अम्बुजाः च झटिति अङ्गीकृतवन्तः, बकं याचितवन्तः च - “मां नयतु! प्रथमं मां नयतु, बक!”

बकः एकं मीनं तस्य दीर्घचञ्चौ स्थापयित्वा अन्यत्र नीतवान्, अनन्तरं शिलायां प्रक्षिप्य, तं मारयित्वा खादितवान्। एकैकशः बकेन बहवः मीनाः एवं खादिताः। कर्कटः अपि तस्य जीवनरक्षणाय बकं याचितवान्। भिन्नभोजनस्य लालसावशात् बकः अङ्गीकृतवान्। कर्कटः बकं आरूढवान्, तस्य कण्ठम् अवलम्ब्य उत्साहेन नूतनगृहाय यात्राम् अरब्धावान्।

किञ्चिद्दूरे बकः तां शिलां प्राप्तवान् यत्र तेन बहवः मीनाः मारिताः। मीनानाम् अस्थिपञ्जराणां राशिं दृष्ट्वा कर्कटः बकस्य धूर्तव्यवहारम् अवगतवान्। तयोः एकः एव जीवेत् इति तत्क्षणे तेन अवगतम्। कर्कटः बकस्य कण्ठं बलेन निपीडितवान्। बकः मोचनाय प्रयत्नं कृतवान् परन्तु कर्कटः विजयी अभवत्। बकः मृतः।

कर्कटः तडागं प्रत्यागत्य अन्यान् सर्वं श्रावितवान्। तेषां जीवनं सुरक्षितम् इति सान्तवनाम् अपि दत्तवान्।

शृगालः कथां समाप्तवान्, काकम् उक्तवान् च - “आवयोः बुद्धिम् उपयुज्य भवतः शिशून् खादन्तं सर्पं मारयिष्यावः।”

“तत् कथं कुर्याव?” काकः पृष्टवान्। शृगालः उत्तरं दत्तवान् - “नगरं गत्वा, कानिचन आभरणानि चोरयित्वा सर्पस्य गृहे पातयतु।”

यथा उक्तं तथा काकेन कृतम्। नगरान्वेष्णाय सः उड्डयितवान्। सः एकं तडागं दृष्टवान् यत्र काश्चन राजकुमार्यः राजसभायाः अन्याः नार्यः च स्नानं कुर्वत्यः आसन्। तासां कण्ठमालाः, कर्णकुण्डलानि, अन्यानि आभरणानि च ताभिः तडागतीरे स्थापितानि आसन्। काकः एकां लसन्तीं सुवर्णकण्ठमालां चोरयित्वा उड्डयितवान्। एतत् पश्यन्तः राजसेवकाः काकस्य दिशि धावितवन्तः।

काकः सर्पस्य गृहे कण्ठमालां पातयित्वा अन्यत्र गतवान्। यदा राजसेवकाः तत्र आगतवन्तः, लसन्तीं मालां ते सर्पगृहे दृष्टवन्तः। ते तेषां गदाभिः सर्पं ताडयित्वा तं मारितवन्तः। सुवर्णमालां लब्ध्वा प्रतिगतवन्तः।

काकः तस्य भार्या च शृगालस्य साहाय्याय धन्यवादं दत्तवन्तौ, अनन्तरं सुखेन जीवनं यापितवन्तौ।

दमनकः कथां समाप्तवान् - “यथा काकः सर्पं विजितवान् तथा बुद्धिमते किमपि न असम्भवम्। यथा शशः सिंहं जितवान्।"

“भोः!” करटकः उक्तवान् "शशस्य कथा का? भवान् न कथितवान्।”

तदानीं दमनकः करटकं चतुरशशस्य मूर्खसिंहस्य च कथां श्रावितवान्।